İnsan psikolojisini doğrudan etkileyen aydınlatma, önemli bir faktördür. İlk dikkat çeken unsur o mekânda ışık kaynakları ve onların oluşturduğu sıcaklık ya da soğukluk temasıdır. İnsanlar, bulundukları mekânların onların duygularına yansıyan etkisini hissederler. Bu nedenle, mekânın yaratmış olduğu algıya göre insanlar tepki vermeye başlar.
Araştırmalar, "aydınlatma psikolojisinin" insanlar üzerinde büyük bir etkisi olduğunu göstermektedir. Renk, sıcaklık, parlaklık, doygunluk gibi ışık kriterleri, insan bilincinin algılayarak ruh haline ve fiziksel duruma etki eder. Bu nedenle, mekânın kullanım amacına uygun doğru aydınlatma türünü ve armatürlerini seçmek önemlidir.
Işık Konumlandırması
Kapalı mekânlarda kullanılan aydınlatmaların türü ya da işlevi kadar, konumları da önemlidir. Göz seviyesinde konumlanan ve tavana konumlanan ışık kaynaklarının yarattığı etkiler birbirinden farklıdır. Bu nedenle, mekânı kullanan insanlar da ışığın yarattığı bu etkiyi algılar ve buna göre davranırlar. Özellikle, vurgu aydınlatmalarında kullanılan teknikler ışığın konumunun ne kadar önemli olduğunu kanıtlar niteliktedir.
Aydınlık Düzeyi
Gün ışığında olduğu gibi, aydınlık düzeyi yapay ışık kaynaklarıyla aydınlatılmış ortamların da en temel faktörlerinden biridir. Aydınlık düzeyi azaldıkça ortaya çıkan sakinlik ya da uyku hali insanları dinlenmeye iterken, arttıkça daha enerjik ve hareketli bir ruh hali oluşur. İdeal aydınlık düzeyi ortamları daha anlamlı, görülmeye değer ve konforlu kılar. Aydınlık düzeyi ile renk sıcaklığı arasında da bir ilişki bulunmaktadır. Düşük aydınlık düzeylerinde yani loş ortamlarda sıcak ışık, yüksek oranda homojen aydınlatılmış ortamlarda ise soğuk ışık kullanılmalıdır. Bunun tam tersi uygulamalar rahatsız edici etki yaratır.
Renk Sıcaklığı
Renk sıcaklığı teknik bir terim gibi görünse de ışığı anlamlandıran ana unsurlardandır. Renk sıcaklığı, gün ışığında net bir şekilde fark edilebilen gün doğumu, gün ortası ve gün batımı arasında dinamik olarak değişen beyaz ışığın renk geçişlerini ifade eder. Mavimsi yani soğuk ışık yüksek enerji ve verimliliği simgelerken, sarı yani sıcak ışık düşük tempo ve dinlenme gibi rahat bir atmosfer yaratır. Renk sıcaklığı geçişlerinin insanların sirkadiyen ritim, hormonsal denge ve psikolojik durumu üzerinde etkili olduğu bilimsel olarak kanıtlanmıştır.
Işık ve Renklerin Psikolojik Etkileri
Aydınlatma teknolojileri, mekânların görünümünü değiştirmekle kalmıyor aynı zamanda insanların duygularını harekete geçiren ambiyanslar yaratabiliyor. Bu ambiyanslar sayesinde, çalışma alanları, okullar ve hastaneler gibi alanlarda insanları motive eden ışık etkileri oluşturulabilir. Işık ve renkler, yaşam kalitesini iyileştiren ve performansı yükseltmeye yardımcı olan analizlerine göre kullanıldığında, insanların ruh hallerini olumlu yönde etkileyen katkıları vardır.
Işığın ve renklerin insanlar üzerindeki psikolojik ve fiziksel etkileri birbirlerinden tamamen bağımsız değillerdir. Çünkü aslında biyolojik yani fiziksel olarak tanımlayabileceğimiz sirkadiyen ritimdeki bozulmalar aynı zamanda yeterli melatonin salgılanmaması sebebiyle psikolojik olarak da etkiye/sorunlara neden olabilir.
Bu nedenle doğru aydınlatma tasarımları için uygulama yapılacak alanın fiziki koşullarının yanı sıra kullanım amaç ve esasları da detaylı olarak incelenmeli, çevresel şartlara uygun, doğru bir proje planı oluşturulmalıdır.